آجُر (به انگلیسی: Brick) یکی از مصالح ساختمانی است که بهصورت بلوکههایی از جنس خاک رُس و مواد دیگر ساخته شده و در بنایی برای ساخت دیوارها و سایر بخشهای سازهٔ در حال ساخت، مورد استفاده قرار میگیرد. برای چیدن و اتصال آجرها به یکدیگر از ملات استفاده میشود.[۱]
از بناهای باستانی مشهوری که در ساخت آن از آجر استفاده شده میتوان به طاق کسری اشاره کرد. استفاده از آجر در طول تاریخ ایران بسیار گسترده بوده و بناهای بیشماری از جمله از آتشکده، مسجد و ساختمانهای مسکونی، با استفاده از آجر در ایران ساخته شدهاند. در حال حاضر با توجه به بالا رفتن تراکم جمعیت و ساخت بناهای چندین طبقه استفاده از آجر در اسکلت این نوع ساختمانها مقدور نیست و از اسکلتهای فلزی یا بتنی استفاده میشود؛ ولی از آجر برای نماسازی استفاده میشود یا در قسمتی از سالن و سایر فضاها آجر را بهطور نمایان بهکار میبرند.[۲]
ریشهٔ واژهٔ آجُر (که در افغانستان زاو گفته میشود) که در فارسی آجور و آگور هم میگویند نامعلوم است. در به زبان اکدی صورت agurru، در آرامی به صورت اَگّور، در عربی به صورت آجرّ، و در ارمنی باستان به صورت آگور ثبت شدهاست.
دستکم ۵۰۰۰ سال است که آجر ساخته شده از خاک رس به کار میرود. گویا اول بار، آن را برای ساختن شهرهایی در بینالنهرین و درهٔ سند در پاکستان به کار بردهاند. مردم در ابتدا، برای درست کردن آجر، گل رس و کاه را، با لگد کردن آنها، مخلوط میکردند. سپس مخلوط آماده شده را در قالبهای مستطیلی میریختند و در آفتاب، خشک میکردند. آجری که در آفتاب، خشک شده بود نمیتوانست بدون کاه، خودش را نگه دارد. سرانجام، مردم بابل، آشور و مصر باستان دریافتند که با گداختن رس، آجرهایی بهدست میآید، که محکمتر و در برابر هوا مقاومتر هستند.
در دوران باستان در کنارهٔ رودهای دجله و فرات و پس از طغیان آنها مقدار زیادی گل و لای بر سطح زمین رسوب میکرد. این رسوبات که دارای چسبندگی خاص بودند و پس از اینکه در اثر تابش خورشید، آب آنها تبخیر میشد ترکهایی به صورت مکعبهای نامنظم درمیآمد. از این رسوبات، به صورت ملات جهت دیوارهای گل چینهای در آن روزگار مصرف میشد.
از طرفی، اجاقهای چادرنشینهایی که در کنار رودها به کار گله داری مشغول بودهاند در اثر نفوذ آتش سخت شده که در واقع این پدیده سبب پیدایش نحوه پخت و در نتیجه آجر گردیدهاست. در سالهای بعد همزمان در ساخت برج بابل خشت زدن و پختن آجر به وسیلهٔ بابلیها ابداع شد و به همین دلیل نام آجر که یک واژهٔ بابلی است در اغلب زبانها به همین نام مشهور شدهاست. پس از این مرحله به وسیلهٔ کلدانیها پخت آجر به تکامل رسید و با پیدایش آجر تحولی در ساختمان بناها که تا آن روزگار خشتی و گلی بودند به وجود آمد. در نتیجه این امر سبب آغاز ساخت بناهای مستحکم و آجری گردید. آجر دستی (فشاری) هفت هزار سال است که بهعنوان مستحکمکننده و زیباساز کاخها، عبادتگاهها، مدرسهها، مسجدها و ساختمانها استفاده شدهاست. اما امروزه این صنعت هزاران ساله در حال فراموشی است.
کارخانه بزرگ تولید انواع آجر در اصفهان
تولید و پخش انواع آجرسفال
با مدیریت آقای مسعود شریفیان
