آجُر (به انگلیسی: Brick) یکی از مصالح ساختمانی است که بهصورت بلوکههایی از جنس خاک رُس و مواد دیگر ساخته شده و در بنایی برای ساخت دیوارها و سایر بخشهای سازهٔ در حال ساخت، مورد استفاده قرار میگیرد. برای چیدن و اتصال آجرها به یکدیگر از ملات استفاده میشود.
در بین مصالح بنایی، آجر از دو جهت خاص است: مقاومت در برابر آتش و اندازه خاص. به عنوان محصولی از کوره آتش، در برابر آتشسوزی ساختمان از هر نوع مصالح بنایی دیگر مقاومتر است. اندازه آن ممکن است دلیل بسیاری از عشقی باشد که بسیاری از مردم بهطور غریزی نسبت به آجر احساس میکنند: یک آجر سنتی به گونهای شکل میگیرد که با دست انسان سازگار باشد. آجرهایی با اندازه دست، کمتر از آجرهای بزرگتر در هنگام خشک کردن یا پختن ترک میخورند و کار با آنها برای بنا آسان است. این اندازه واحد کوچک، آجرکاری را در انطباق با هندسهها و الگوهای کوچک انعطافپذیرتر میکند و مقیاس و بافت دلپذیری را به دیوار یا کف آجری میبخشد. شهر اسفرورین و شال دارای تعداد زیادی کوره آجر پزی میباشد که در سراسر ایران مشهور است.قبل از پیدایش کورههای مدرن، آجرها اغلب در یک آرایه به نام گیره (clamp) بر روی هم چیده میشدند. این گیره با خاک معمولی یا خاک رس پوشانده میشد و سپس آتشی از چوب زیر گیره افروخته میشد و برای مدت چند روز این آتش حفظ میشد تا آجرها پخته شوند. پس از سرد شدن، گیره جدا میشد و آجرها بر اساس میزان پختگی که هر کدام تجربه کرده بودند دستهبندی میشدند. آجرهای نزدیک به آتش (آجر های کلینکر) اغلب بیش از حد سوخته و تغییر شکل میدادند، که باعث میشد جذابیتی نداشته باشند و بنابراین برای استفاده در آجرکاریهای دارای نما مناسب نبودند. آجرهایی که در ناحیه گیره و نزدیک آتش قرار داشتند و کاملاً پخته بودند اما فاقد اعوجاج بودند، برای آجرهای رو به بیرون ساختمان استفاده میشدند چرا که درجه بالایی از مقاومت در برابر آب و هوا دارند. آجرهای دورتر از آتش نرمتر بودند و برای استفاده به عنوان آجر پشتیبان کنار گذاشته میشدند، در حالی که برخی از آجرهای اطراف محیط گیره به اندازه کافی برای هیچ هدفی نپخته بودند و دور ریخته میشدند. در روزهای قبل از حملو نقل مکانیزه، آجرهای ساختمان اغلب از خاک رس به دست آمده از محل ساختمان تولید میشد و در گیرههابی مجاور کار پخته میشد
امروزه آجرها معمولاً در کورههای دورهای (periodic kiln) یا کورههای تونلی (tunnel kiln) پیوسته پخته میشوند. کوره دورهای یک ساختار ثابت است که ابتدا با آجر بارگیری شده و سپس این آجرها پخته، خنکسازی و تخلیه میشوند. برای بهرهوری بیشتر، آجرها بهطور پیوسته از درون یک کوره تونلی طولانی، روی واگنهای ریلی مخصوص عبور داده میشوند به صورتی که هنگام خروج در انتها کاملاً پخته باشند. در هر دو نوع کوره، اولین مرحله پخت، خشکسازی است که آب باقیمانده را از خاک رس خارج میکند. مراحل بعدی اکسیداسیون و شیشهای شدن است که در طی آن دما به ۱۰۰۰ تا ۱۳۰۰ درجه سلسیوس میرسد و خاک رس به یک ماده سرامیکی تبدیل میشود. این کار ممکن است با مرحلهای به نام فلشینگ (flashing) دنبال شود، که در آن آتش تنظیم میشود تا یک فضای کاهنده در کوره ایجاد شود که تغییرات رنگی در آجرها ایجاد میکند. در نهایت آجرها در شرایط کنترل شده خنک میشوند تا به رنگ دلخواه برسند و از ترکهای حرارتی جلوگیری شود. آجرهای خنک شده بازرسی، مرتبسازی و برای حملو نقل بستهبندی میشوند. کل فرایند پخت ۴۰ تا ۱۵۰ ساعت طول میکشد و بهطور مداوم برای حفظ کیفیت محصول نظارت میشود. انقباض قابل توجهی در آجرها در هنگام خشک شدن و پختن اتفاق میافتد. این موضوع باید در هنگام طراحی قالب برای آجر در نظر گرفته شود. هر چه دما بیشتر باشد، انقباض بیشتر و رنگ آجر تیرهتر میشود. آجرها اغلب در طیف رنگی ترکیبی استفاده میشوند و آجرهای تیره ناگزیر کوچکتر از آجرهای روشن هستند. حتی در آجرهایی با رنگ یکنواخت، مقداری تغییر اندازه قابل انتظار است و آجرها، بهطور کلی، در معرض مقدار معینی اعوجاج ناشی از فرایند پخت هستند. رنگ آجر به ترکیب شیمیایی خاک رس یا شیل و دما و مواد شیمیایی آتش در کوره بستگی دارد. دماهای بالاتر آجرهای تیرهتری تولید میکند. آهنی که در بیشتر خاک رسها وجود دارد در آتش اکسیدکننده قرمز و در آتش کاهنده ارغوانی میشود. سایر عناصر شیمیایی به روشی مشابه با جو کوره برهمکنش میکنند و رنگهای دیگری را میسازند. برای رنگهای روشن میتوان روی آجرها را مانند سفال لعاب داد، چه در زمان پخت معمولی و چه در پخت اضافی
کارخانه بزرگ تولید انواع آجر در اصفهان
تولید و پخش انواع آجرسفال
با مدیریت آقای مسعود شریفیان
